ΡΕΠΟΡΤΑΖ
Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ενοικιάζονται εργαζόμενοι - τιμές λογικές
Είναι οι «όμηροι» του διπλανού γραφείου. Τριαντάρηδες στην πλειονότητα τους, «εξέχοντα μέλη» της γενιάς των 700 ευρώ, δουλεύουν σκληρά, σε συνθήκες εξευτελιστικές, εισπράττοντας για μπόνους αβεβαιότητα, φόβο, απαξία. Στη χώρα μας ξεπερνούν ήδη τους 25.000, αν και είναι «αόρατοι» ακόμα στα μάτια των πολλών. Οι νοικιασμένοι εργαζόμενοι είναι αυτό ακριβώς που ονειρεύεται η «νέα εποχή» για όλους μας: επισφαλείς, ανασφαλείς και αναλώσιμοι. Σήμερα μιλούν στο ΕΨΙΛΟΝ για τη ζωή μέσα και έξω από το γραφείο, κρύβοντας τα πρόσωπα τους - για ευνόητους λόγους.
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΝΤΙΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
(dida@enet.gr)
«Δεν είμαστε πάπιες, είμαστε αετοί». Άστραφτε και βροντούσε ο τότε υπουργός Απασχόλησης, Γεράσιμος Γιακουμάτος, όταν πριν από ένα χρόνο είχε ερωτηθεί από τον Αλέκο Αλαβάνο για τους νοικιασμένους εργαζόμενους. Δεν έκανε την πάπια ο αετός της πολιτικής, αλλά κλαυθμύρισε ελαφρώς για το χάος που παρέλαβε από το ΠΑΣΟΚ, για το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας που ήταν διαλυμένο και για την ταμπακιέρα ούτε λέξη.
Στο μεταξύ, φαίνεται πως αυτό θα είναι το κοινό μας μέλλον, αφού η νοικιασμένη εργασία είναι η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη μορφή απασχόλησης της τελευταίας 20ετίας. Στην Ελλάδα μόνο σε δύο τράπεζες του ευρύτερου δημόσιου ενδιαφέροντος εργάζονται, σύμφωνα με πληροφορίες, πάνω από 5.000 «ενοικιαζόμενοι», ενώ συνολικά σε όλη τη χώρα αυτοί ξεπερνούν τις 25.000. Στα τρόφιμα, στις κατασκευές, στα ορυχεία, στα γραφεία και σε ΔΕΚΟ ακριβώς δίπλα μας υπάρχουν συνάδελφοι που κάνουν την ίδια δουλειά σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας. Το 2001 η κυβέρνηση Σημίτη επέτρεψε την ενοικίαση εργαζομένων. Οι εταιρείες ενοικίασης ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια. Σήμερα, είναι πάνω από 10 οι εταιρείες που πουλάνε τους πάντες: από καθαρίστριες μέχρι διευθυντές.
Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 μέχρι σήμερα το μέγεθος του κλάδου έχει διπλασιαστεί στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. των «15». Ο μύθος τους θέλει νέους, ανειδίκευτους, χαμηλού επαγγελματικού προφίλ. Στην πραγματικότητα είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών, εξειδικευμένοι, με τουλάχιστον ένα πτυχίο. Ένας στους 4 Ευρωπαίους δεν εργάζεται αλλά «απασχολείται» με συνθήκες που θυμίζουν περισσότερο το Λονδίνο του Μαρξ παρά το 2008: ατελείωτες ώρες, καθόλου υπερωρίες, κανένα επίδομα, καμία ασφάλεια. Οι νοικιασμένοι δεν μπορούν καν να συνδικαλίζονται.
Γι' αυτό στάθηκε κάτι παραπάνω από δύσκολο το να συναντήσω τους σκλάβους του γραφείου που πολύ πρόσφατα συγκρότησαν το Φόρουμ Νοικιασμένων Εργαζομένων. Χρειάστηκαν πολλές μεσολαβήσεις, αρκετές εγγυήσεις και μια διαπραγμάτευση δύο εβδομάδων για να γίνει αυτό το ρεπορτάζ. Πάνω από όλα το να είσαι νοικιασμένος σημαίνει ότι αύριο το πρωί μπορείς να απολυθείς, χωρίς καμία αποζημίωση μόνο και μόνο γιατί η φάτσα σου δεν αρέσει στο αφεντικό. Πόσο μάλλον αν το καταγγείλεις δημόσια. Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν πως οι νοικιασμένοι είναι εργαζόμενοι δεύτερης ταχύτητας και σαφέστατα δεν εξελίσσονται, δεν μετεκπαιδεύονται, υφίστανται βία στο χώρο εργασίας. Το χειρότερο όλων είναι, όπως σημειώνουν οι ερευνητές, πως υπάρχει ένας δείκτης που δεν είναι μετρήσιμος: ο φόβος και η αγωνία τους.
Κι άλλος ένας, θα πρόσθετα: η ντροπή. «Ξέρεις τι είναι να έχω φτάσει 30 χρόνων, να ζω ακόμα με τους γονείς μου και να μην μπορώ να δώσω ούτε 400 ευρώ για το σπίτι; Κι αυτό δεν φαίνεται να τελειώνει πουθενά». Ο Άγγελος δουλεύει ως νοικιασμένος εδώ και μία 5ετία. Στην αρχή πίστευε πως κάνει ένα καλό ξεκίνημα, πως επιτέλους θα έχει κάτι να συμπληρώσει στο κουτάκι «προϋπηρεσία» του βιογραφικού του. «Ουδέν μονιμότερο του προσωρινού. Στην τράπεζα που δουλεύω δουλεύουν από το 1998 ενοικιαζόμενοι, πρώτα μέσα από την εταιρεία intersis, μετά μέσα από την dataplan, μετά από την delta singular, έπειτα από την axion plan. Όλες αυτές οι εταιρείες ουσιαστικά συστήνονται προκειμένου η τράπεζα να μην τους προσλάβει η ίδια, να μην έχουν τα ίδια εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Εξαπατά τους ανθρώπους μία τράπεζα η οποία βρίσκεται υπό κρατικό έλεγχο. Φαντάσου τι γίνεται αλλού».
Αυτή τη στιγμή οι «outsiders» της αγοράς (όλοι όσοι δηλαδή αναζητούν εργασία ή απασχολούνται βάσει άτυπου ή αβέβαιου καθεστώτος) είναι μειοψηφία σε σχέση με όσους έχουν μόνιμη και πλήρη απασχόληση («insiders»). Αυτό με απλά λόγια σημαίνει «αγορά εργασίας δύο ταχυτήτων».
Τα ευρωπαϊκά κείμενα όμως και οι εισηγήσεις των στελεχών της Ένωσης, που συνήθως τυπώνονται στις σομόν σελίδες και οι περισσότεροι δεν τα διαβάζουμε, είναι αποκαλυπτικά. Γράφει η «Ελευθεροτυπία»: «Το εργασιακό τοπίο αναμένεται να έχει την ακόλουθη εικόνα μετά τις προωθούμενες αλλαγές: Ενίσχυση των ιδιωτικών ΟΑΕΔ, ευχέρεια δανεισμού εργαζομένων σε άλλες επιχειρήσεις, εργασία με το κομμάτι, υποχώρηση των κλαδικών μισθών υπέρ των ατομικών συμβάσεων». Άρα έχει δίκιο ο Γιώργος όταν μου λέει «οι φίλοι και οι γνωστοί που μαθαίνουν πως είμαι νοικιασμένος γουρλώνουν τα μάτια τους. Δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό. Κάποιοι όταν το πρωτοακούν νομίζουν ότι κάνω κονσομασιόν. Παιδιά, εδώ που είμαι θα βρεθείτε σύντομα».
----------------------------------
«Όσοι μαθαίνουν ότι είμαι νοικιασμένος γουρλώνουν τα μάτια. Δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό. Κάποιοι, όταν το πρωτοακούν, νομίζουν ότι κάνω κονσομανσιόν. Παιδιά, εδώ που είμαι θα βρεθείτε σύντομα», λέει ο Γιώργος σκιαγραφώντας το παρόν αλλά κυρίως το μέλλον. Πράγματι, από το 2001, όταν η κυβέρνηση Σημίτη επέτρεψε την ενοικίαση εργαζομένων, οι εταιρείες ενοικίασης αυξήθηκαν σαν μανιτάρια. Σήμερα είναι πάνω από 10 και πουλάνε τους πάντες: από καθαρίστριες έως διευθυντές!
----------------------------------
Η Έλενα είναι μητέρα δύο παιδιών, αριστεύσασα στο πανεπιστήμιο, με το μεταπτυχιακό και τις γλώσσες της. «Η ενοικίαση είναι ομηρία. Όχι μόνο δεν αντιδράς και δεν διεκδικείς καλύτερες συνθήκες εργασίας, ή έστω όσα δικαιούσαι, αλλά ούτε καν μπορείς να οργανώσεις υποτυπωδώς τη ζωή σου. Φανταστείτε έναν δεσμώτη των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, να προσπαθεί να πληρώσει το νοίκι του, τους λογαριασμούς του, τη διατροφή του. Φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι για έναν τέτοιο εργαζόμενο να ανοίξει "το δικό του σπίτι". Τι μακροπρόθεσμο σχεδιασμό μπορεί να κάνει; Τι στόχους μπορεί να βάλει στη ζωή του;»
Όταν οι υπουργοί μιλάνε για ευελιξία και ανταγωνιστικότητα, ανθρώπινο κρέας μυρίζει. Η περίφημη δε «ευελασφάλεια», το νέο μάντρα των αγορών, είναι μια άλλη λέξη για το λούκι. Έτσι το περιγράφει ο Γιάννης: «Πρώτα περνάς το λούκι των συμβάσεων ορισμένου χρόνου κι όταν καταφέρεις να υπογράψεις σύμβαση αορίστου χρόνου, ύστερα από λίγο απολύεσαι. Προσπαθείς να επιβιώσεις με το ελεεινό επίδομα του ταμείου ανεργίας και, τελικά, έπειτα από ορισμένους μήνες επαναπροσλαμβάνεσαι από τον ίδιο άμεσο εργοδότη για λογαριασμό του ίδιου έμμεσου εργοδότη, στο ίδιο (ή έστω σε παραπλήσιο) αντικείμενο εργασίας με συμβάσεις και πάλι ορισμένου χρόνου! Χωρίς να γνωρίζεις καν στο διάστημα της ανεργίας σου αν πρόκειται να προσληφθείς εκ νέου από τον άμεσο εργοδότη, έστω για κάποια νέα δουλεία σε νέο έμμεσο εργοδότη! Αυτή είναι η περίφημη "ευελιξία" ή "κινητικότητα" στην αγορά εργασίας».
Έχετε πολλές άγνωστες λέξεις; Κι εγώ. Άμεσος εργοδότης λοιπόν είναι η Εταιρεία Προσωρινής Απασχόλησης (ΕΠΑ) που προσλαμβάνει και πληρώνει. Όμως, ο εργαζόμενος παρέχει την εργασία του σε μια δεύτερη επιχείρηση, τη «χρήστρια επιχείρηση» (μην ανατριχιάζετε - χρησιμοποιώ κατά λέξη την ορολογία). Η ΕΠΑ παραχωρεί τον εργαζόμενο στη χρήστρια επιχείρηση έναντι αμοιβής, με βάση σύμβαση του εμπορικού δικαίου (ναι, εξακολουθώ να αναφέρομαι σε ανθρώπους). Ο εργαζόμενος υπάγεται στο εργασιακό καθεστώς της δανείζουσας επιχείρησης. Έτσι, η χρήστρια επιχείρηση αποφεύγει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από την εργοδοτική ιδιότητα: δεν πληρώνει αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης και... παρακάμπτονται οι νόμιμες αποδοχές και όροι εργασίας. Η σύμβαση εργασίας μεταξύ εργαζόμενου - ΕΠΑ συνήθως είναι πολύ περιορισμένης χρονικής διάρκειας. Όπως εξηγεί η Σοφία Λουπασάκη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, «με τον τρόπο αυτό η χρήστρια επιχείρηση καλύπτει ανάγκες χωρίς να προσλαμβάνει προσωπικό μειώνοντας έτσι τις δαπάνες, ενώ η ΕΠΑ εισπράττει από τη χρήστρια επιχείρηση τη συμφωνημένη αμοιβή, χωρίς να έχει την υποχρέωση στη συνέχεια να αναζητήσει εργασία για τον εργαζόμενο ή να του καταβάλει μισθό στο διάστημα μεταξύ δυο αποστολών».
«Νομίζω ότι η μέρα που ένιωσα χειρότερα από ποτέ ήταν όταν συνδικαλιστές ήρθαν στο γραφείο για να μοιράσουν προεκλογικό υλικό. Όταν τους είπα "παιδιά, είμαστε νοικιασμένοι", μας άρπαξαν τα φυλλάδια από τα χέρια. Βλέπεις, εμείς δεν ψηφίζουμε για το σωματείο. Το μόνιμο προσωπικό διατηρεί μια αλαζονική στάση σε αυτό που βιώνουμε καθημερινά. Από τη μία δεν αντιλαμβάνεται αυτό που συμβαίνει και από την άλλη διαπιστώνουν ότι οι εργασιακές συνθήκες που βρίσκονται οι ίδιοι τώρα (bonus,σταθερότητα) πιθανόν στο μέλλον να μην υπάρχουν». Ο Πάτροκλος είναι ένα ευγενικό, θυμωμένο αγόρι 27 χρόνων. Ο θυμός είναι συνήθως η άλλη όψη του φόβου. Κι όπως αποδεικνύουν όλες οι έρευνες, όσο μεγαλύτερη είναι η απόκλιση από την «παραδοσιακή» (δηλαδή την πλήρη) απασχόληση, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος επισφάλειας, τόσο μεγαλύτερη η ανασφάλεια του εργαζόμενου.
«Είναι μεγάλη η προσπάθεια των αφεντικών να χαράξουν βαθιές διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε εργαζόμενους που δουλεύουν δίπλα δίπλα. Ούτε λόγος για επίδομα Η/Υ κι ας εργάζεσαι σε Η/Ύ. Ούτε λόγος για επίδομα ακουστικών κι ας εργάζεσαι σε τηλεφωνικό κέντρο. Ούτε λόγος για επίδομα βάρδιας κι ας δουλεύεις με βάρδιες. Όσο για τα μπόνους παραγωγικότητας, αυτά τα παίρνουν "άλλοι". Κι ο διπλανός σου σχολάει μισή ώρα νωρίτερα κάθε μέρα... Για χάρη του διαχωρισμού μπορεί και να μην μας κοινοποιούνται πράγματα που έχουν σχέση με το αντικείμενο με το οποίο ασχολούμαστε εις βάρος της δουλειάς».
Ο Πάτροκλος ανήκει στο 43% των πτυχιούχων πανεπιστημίου που 5 χρόνια μετά την αποφοίτηση τους δεν είναι ακόμα «επαγγελματικά ενταγμένοι». Είναι άνεργοι, επισφαλώς απασχολούμενοι, ετεροαπασχολούμενοι. Ο κόσμος που ζει ο Πάτροκλος δεν έχει καμία σχέση με αυτόν που γνώρισε ο πατέρας του. «Έβαλα μέσο για να βρω αυτή τη δουλειά. Μέσο, το καταλαβαίνεις; Παρακάλεσα να με νοικιάσουν».
----------------------------------
Το να είσαι νοικιασμένος σημαίνει ότι κάνεις την ίδια δουλειά με τους εργαζόμενους του διπλανού γραφείου δίχως να ‘χεις τα ίδια εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Σημαίνει πως πιέζεσαι να δουλεύεις πέρα απ' το 8ώρο δίχως υπερωρίες, επιδόματα, μπόνους παραγωγικότητας. Σημαίνει ότι βιώνεις την αλαζονική στάση των μόνιμων συναδέλφων σου απέναντι σ' αυτό που ζεις. Σημαίνει ότι μπορείς να απολυθείς αύριο το πρωί, χωρίς λόγο και χωρίς καμιά αποζημίωση. Πάνω απ' όλα σημαίνει ότι δεν μπορείς να ορίσεις την ίδια σου τη ζωή.
----------------------------------
Στο «1984» του Όργουελ μία από τις πρώτες κινήσεις που κάνουν οι εξουσιαστές είναι να αλλάξουν το νόημα των λέξεων. Κάπως έτσι και στην Ευρώπη η εργασία μέσα σε μια νύχτα έγινε «πλήρης επισφαλής απασχόληση», «ευέλικτη ασφάλεια» -ελληνική εκδοχή της flexicurity - «εξαρτημένη αυτοαπασχόληση», «αδήλωτη απασχόληση». Έτσι και η ενοικίαση εργαζομένων στις περισσότερες περιπτώσεις βαφτίζεται outsourcing (εξωτερίκευση εργασιών μιας εταιρείας με ανάθεση έργου σε άλλη). Πίσω από αυτή την κομψή λέξη κρύβονται χιλιάδες περιπτώσεις εργαζομένων. Άνθρωποι που για 5,6,7 και 8 συνεχόμενα χρόνια εργάζονται στον ίδιο έμμεσο εργοδότη και στο ίδιο αντικείμενο. Πολλές φορές οι άνθρωποι αυτοί γίνονται μπαλάκι.
Η Λούκια είναι μία από αυτούς: «Όλα αυτά τα χρόνια δεν έχω εργαστεί ούτε μία μέρα για τον άμεσο εργοδότη, περνάω από τις εγκαταστάσεις του μόνο για να πάω στο λογιστήριο, δεν έπαψα ούτε στιγμή να εργάζομαι στον έμμεσο εργοδότη. Απλώς αλλάζουν οι εταιρείες που με νοικιάζουν». Αυτό εκτός του ότι είναι εντελώς παράνομο (ο νόμος προβλέπει πως αν εργάζεσαι πέραν του 18μήνου σε μια εταιρεία, οφείλει να σε μονιμοποιήσει) έχει σοβαρές συνέπειες για τους εργαζόμενους. Εφόσον φαίνεται ότι ο νοικιασμένος εργαζόμενος εργάζεται σε εταιρεία outsourcing, δεν αναγνωρίζεται ότι εργάζεται ως δανεισμένος και συνεπώς δουλεύει με τους μισθούς και τα ωράρια που εφαρμόζει ο άμεσος εργοδότης. Έτσι, δουλεύεις ως τραπεζοϋπάλληλος υπό συνθήκες ανειδίκευτου εργάτη.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου θέτει ζήτημα συνταγματικότητας του νομοθετικού πλαισίου ως προς την «επιχειρηματική δραστηριότητα» των «εταιρειών προσωρινής απασχόλησης». Η Επιτροπή επιμένει πως οι εταιρείες αυτές λειτουργούν εις βάρος βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσβάλλουν βάναυσα την προσωπικότητα των δανειζόμενων εργαζομένων και αντίκεινται στα περί προστασίας της προσωπικότητας και της εργασίας του Ελληνικού Συντάγματος.
----------------------------------
Για τον Άγγελο, την Έλενα, τη Λούκια, τον Πάτροκλο, τον Γιώργο, η νοικιασμένη εργασία ήταν μια διέξοδος από την ανεργία. Ένα ξεκίνημα... Κάτι προσωρινό που όμως έγινε μόνιμο, μετατρέποντας τους σε όμηρους μιας αγοράς δύο ταχυτήτων, που τους πουλά και τους αγοράζει ως «εμπόρευμα». Μπαλάκια ανάμεσα σε εργοδότες άμεσους και έμμεσους, σε λέξεις, όπως flexicurity, ευελασφάλεια, κινητικότητα, που οι πολλοί δεν κατανοούν, αλλά οι ίδιοι βιώνουν στο πετσί τους.
----------------------------------
Οπότε οι συναντήσεις μου μαζί τους έγιναν σε συνθήκες πλήρους συνωμοτικότητας. Πώς γνωριστήκατε; - αυτονόητη η πρώτη ερώτηση. «Για να γνωριστούμε μεταξύ μας, προηγήθηκαν οι απεργίες για το ασφαλιστικό, στήθηκε το μπλογκ των Νοικιασμένων Εργαζομένων (www.noikiasmenoi-ergazomenoi.blogspot.com) κι αρχίσαμε λίγο λίγο να βγαίνουμε από τα καβούκια μας και να μιλάμε μεταξύ μας κάπως πιο ανοιχτά. Μετά, το μπλογκ λειτούργησε σαν κράχτης, ο ένας έφερε άλλον έναν, την επόμενη άλλους δύο και πάει λέγοντας. Χρειάζεται οι νοικιασμένοι να είμαστε ενωμένοι και να έχουμε συνδικαλιστική οργάνωση. Είδαμε τη συγκρότηση σωματείου νοικιασμένων σαν αναγκαίο κακό, γιατί τα συνδικάτα αρνούνται να μας καλύψουν. Τούτο δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν επιθυμούμε να αναπτύξουμε κοινή δράση με τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Αλλά για να πετύχουμε αυτή την ενότητα βλέπουμε ότι κι εμείς πρέπει να συγκροτηθούμε σε κάτι».
Οι κοινωνιολόγοι τους αποκαλούν baby loosers. Είναι η γενιά που δεν μπορεί να παντρευτεί και να κάνει παιδιά, αφού δεν έχει τα μέσα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, μόνο 3 στους 10 30άρηδες μπορούν να εγκαταλείψουν την πατρική εστία. Από την Ιταλία όπου γεννήθηκε το κίνημα της γενιάς των 700 ευρώ ως την Ισπανία και το κίνημα «Ποτέ στη γαμημένη τη ζωή μου δεν θα αποκτήσω σπίτι», αλλά ακόμα και την πάλαι ποτέ προχωρημένη Σκανδιναβία, σε όλη την Ευρώπη οι 30άρηδες ασφυκτιούν. Δεν είναι τυχαίο που στα περιοδικά και τις ιστοσελίδες τους βρίσκουν χώρο κείμενα σαν κι αυτό: «Οι σύγχρονοι εργάτες ζουν μονάχα τόσο όσο βρίσκουν δουλειά και βρίσκουν τόσο δουλειά όσο η δουλειά τους αυξάνει το κεφάλαιο των αστών. Αυτοί οι εργάτες, που είναι αναγκασμένοι να πουλιούνται κομματάκι κομματάκι, είναι ένα εμπόρευμα όπως κάθε άλλο και γι' αυτό είναι εκτεθειμένοι σ' όλες τις εναλλαγές του ανταγωνισμού, σε όλες τις διακυμάνσεις της αγοράς.
Γι’ αυτό τα έξοδα που στοιχίζει ο εργάτης περιορίζονται σχεδόν μονάχα στα μέσα ύπαρξης που χρειάζεται για τη συντήρηση του και τη διαιώνιση του.
Όταν συμπληρωθεί η εκμετάλλευση του εργάτη από τον εργοστασιάρχη, τότε πέφτουν πάνω του τα άλλα τμήματα της αστικής τάξης: ο σπιτονοικοκύρης, ο μπακάλης, ο ενεχυροδανειστής...». Είναι ο Μαρξ και ο Ένγκελς που μιλάνε. Αίσιον κι ευτυχές το 1848...
Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Ενοικιάζονται εργαζόμενοι - τιμές λογικές
Είναι οι «όμηροι» του διπλανού γραφείου. Τριαντάρηδες στην πλειονότητα τους, «εξέχοντα μέλη» της γενιάς των 700 ευρώ, δουλεύουν σκληρά, σε συνθήκες εξευτελιστικές, εισπράττοντας για μπόνους αβεβαιότητα, φόβο, απαξία. Στη χώρα μας ξεπερνούν ήδη τους 25.000, αν και είναι «αόρατοι» ακόμα στα μάτια των πολλών. Οι νοικιασμένοι εργαζόμενοι είναι αυτό ακριβώς που ονειρεύεται η «νέα εποχή» για όλους μας: επισφαλείς, ανασφαλείς και αναλώσιμοι. Σήμερα μιλούν στο ΕΨΙΛΟΝ για τη ζωή μέσα και έξω από το γραφείο, κρύβοντας τα πρόσωπα τους - για ευνόητους λόγους.
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΝΤΙΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
(dida@enet.gr)
«Δεν είμαστε πάπιες, είμαστε αετοί». Άστραφτε και βροντούσε ο τότε υπουργός Απασχόλησης, Γεράσιμος Γιακουμάτος, όταν πριν από ένα χρόνο είχε ερωτηθεί από τον Αλέκο Αλαβάνο για τους νοικιασμένους εργαζόμενους. Δεν έκανε την πάπια ο αετός της πολιτικής, αλλά κλαυθμύρισε ελαφρώς για το χάος που παρέλαβε από το ΠΑΣΟΚ, για το Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας που ήταν διαλυμένο και για την ταμπακιέρα ούτε λέξη.
Στο μεταξύ, φαίνεται πως αυτό θα είναι το κοινό μας μέλλον, αφού η νοικιασμένη εργασία είναι η πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη μορφή απασχόλησης της τελευταίας 20ετίας. Στην Ελλάδα μόνο σε δύο τράπεζες του ευρύτερου δημόσιου ενδιαφέροντος εργάζονται, σύμφωνα με πληροφορίες, πάνω από 5.000 «ενοικιαζόμενοι», ενώ συνολικά σε όλη τη χώρα αυτοί ξεπερνούν τις 25.000. Στα τρόφιμα, στις κατασκευές, στα ορυχεία, στα γραφεία και σε ΔΕΚΟ ακριβώς δίπλα μας υπάρχουν συνάδελφοι που κάνουν την ίδια δουλειά σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας. Το 2001 η κυβέρνηση Σημίτη επέτρεψε την ενοικίαση εργαζομένων. Οι εταιρείες ενοικίασης ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια. Σήμερα, είναι πάνω από 10 οι εταιρείες που πουλάνε τους πάντες: από καθαρίστριες μέχρι διευθυντές.
Από τις αρχές της δεκαετίας του '90 μέχρι σήμερα το μέγεθος του κλάδου έχει διπλασιαστεί στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. των «15». Ο μύθος τους θέλει νέους, ανειδίκευτους, χαμηλού επαγγελματικού προφίλ. Στην πραγματικότητα είναι άνθρωποι όλων των ηλικιών, εξειδικευμένοι, με τουλάχιστον ένα πτυχίο. Ένας στους 4 Ευρωπαίους δεν εργάζεται αλλά «απασχολείται» με συνθήκες που θυμίζουν περισσότερο το Λονδίνο του Μαρξ παρά το 2008: ατελείωτες ώρες, καθόλου υπερωρίες, κανένα επίδομα, καμία ασφάλεια. Οι νοικιασμένοι δεν μπορούν καν να συνδικαλίζονται.
Γι' αυτό στάθηκε κάτι παραπάνω από δύσκολο το να συναντήσω τους σκλάβους του γραφείου που πολύ πρόσφατα συγκρότησαν το Φόρουμ Νοικιασμένων Εργαζομένων. Χρειάστηκαν πολλές μεσολαβήσεις, αρκετές εγγυήσεις και μια διαπραγμάτευση δύο εβδομάδων για να γίνει αυτό το ρεπορτάζ. Πάνω από όλα το να είσαι νοικιασμένος σημαίνει ότι αύριο το πρωί μπορείς να απολυθείς, χωρίς καμία αποζημίωση μόνο και μόνο γιατί η φάτσα σου δεν αρέσει στο αφεντικό. Πόσο μάλλον αν το καταγγείλεις δημόσια. Όλες οι έρευνες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν πως οι νοικιασμένοι είναι εργαζόμενοι δεύτερης ταχύτητας και σαφέστατα δεν εξελίσσονται, δεν μετεκπαιδεύονται, υφίστανται βία στο χώρο εργασίας. Το χειρότερο όλων είναι, όπως σημειώνουν οι ερευνητές, πως υπάρχει ένας δείκτης που δεν είναι μετρήσιμος: ο φόβος και η αγωνία τους.
Κι άλλος ένας, θα πρόσθετα: η ντροπή. «Ξέρεις τι είναι να έχω φτάσει 30 χρόνων, να ζω ακόμα με τους γονείς μου και να μην μπορώ να δώσω ούτε 400 ευρώ για το σπίτι; Κι αυτό δεν φαίνεται να τελειώνει πουθενά». Ο Άγγελος δουλεύει ως νοικιασμένος εδώ και μία 5ετία. Στην αρχή πίστευε πως κάνει ένα καλό ξεκίνημα, πως επιτέλους θα έχει κάτι να συμπληρώσει στο κουτάκι «προϋπηρεσία» του βιογραφικού του. «Ουδέν μονιμότερο του προσωρινού. Στην τράπεζα που δουλεύω δουλεύουν από το 1998 ενοικιαζόμενοι, πρώτα μέσα από την εταιρεία intersis, μετά μέσα από την dataplan, μετά από την delta singular, έπειτα από την axion plan. Όλες αυτές οι εταιρείες ουσιαστικά συστήνονται προκειμένου η τράπεζα να μην τους προσλάβει η ίδια, να μην έχουν τα ίδια εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Εξαπατά τους ανθρώπους μία τράπεζα η οποία βρίσκεται υπό κρατικό έλεγχο. Φαντάσου τι γίνεται αλλού».
Αυτή τη στιγμή οι «outsiders» της αγοράς (όλοι όσοι δηλαδή αναζητούν εργασία ή απασχολούνται βάσει άτυπου ή αβέβαιου καθεστώτος) είναι μειοψηφία σε σχέση με όσους έχουν μόνιμη και πλήρη απασχόληση («insiders»). Αυτό με απλά λόγια σημαίνει «αγορά εργασίας δύο ταχυτήτων».
Τα ευρωπαϊκά κείμενα όμως και οι εισηγήσεις των στελεχών της Ένωσης, που συνήθως τυπώνονται στις σομόν σελίδες και οι περισσότεροι δεν τα διαβάζουμε, είναι αποκαλυπτικά. Γράφει η «Ελευθεροτυπία»: «Το εργασιακό τοπίο αναμένεται να έχει την ακόλουθη εικόνα μετά τις προωθούμενες αλλαγές: Ενίσχυση των ιδιωτικών ΟΑΕΔ, ευχέρεια δανεισμού εργαζομένων σε άλλες επιχειρήσεις, εργασία με το κομμάτι, υποχώρηση των κλαδικών μισθών υπέρ των ατομικών συμβάσεων». Άρα έχει δίκιο ο Γιώργος όταν μου λέει «οι φίλοι και οι γνωστοί που μαθαίνουν πως είμαι νοικιασμένος γουρλώνουν τα μάτια τους. Δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό. Κάποιοι όταν το πρωτοακούν νομίζουν ότι κάνω κονσομασιόν. Παιδιά, εδώ που είμαι θα βρεθείτε σύντομα».
----------------------------------
«Όσοι μαθαίνουν ότι είμαι νοικιασμένος γουρλώνουν τα μάτια. Δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό. Κάποιοι, όταν το πρωτοακούν, νομίζουν ότι κάνω κονσομανσιόν. Παιδιά, εδώ που είμαι θα βρεθείτε σύντομα», λέει ο Γιώργος σκιαγραφώντας το παρόν αλλά κυρίως το μέλλον. Πράγματι, από το 2001, όταν η κυβέρνηση Σημίτη επέτρεψε την ενοικίαση εργαζομένων, οι εταιρείες ενοικίασης αυξήθηκαν σαν μανιτάρια. Σήμερα είναι πάνω από 10 και πουλάνε τους πάντες: από καθαρίστριες έως διευθυντές!
----------------------------------
Η Έλενα είναι μητέρα δύο παιδιών, αριστεύσασα στο πανεπιστήμιο, με το μεταπτυχιακό και τις γλώσσες της. «Η ενοικίαση είναι ομηρία. Όχι μόνο δεν αντιδράς και δεν διεκδικείς καλύτερες συνθήκες εργασίας, ή έστω όσα δικαιούσαι, αλλά ούτε καν μπορείς να οργανώσεις υποτυπωδώς τη ζωή σου. Φανταστείτε έναν δεσμώτη των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, να προσπαθεί να πληρώσει το νοίκι του, τους λογαριασμούς του, τη διατροφή του. Φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι για έναν τέτοιο εργαζόμενο να ανοίξει "το δικό του σπίτι". Τι μακροπρόθεσμο σχεδιασμό μπορεί να κάνει; Τι στόχους μπορεί να βάλει στη ζωή του;»
Όταν οι υπουργοί μιλάνε για ευελιξία και ανταγωνιστικότητα, ανθρώπινο κρέας μυρίζει. Η περίφημη δε «ευελασφάλεια», το νέο μάντρα των αγορών, είναι μια άλλη λέξη για το λούκι. Έτσι το περιγράφει ο Γιάννης: «Πρώτα περνάς το λούκι των συμβάσεων ορισμένου χρόνου κι όταν καταφέρεις να υπογράψεις σύμβαση αορίστου χρόνου, ύστερα από λίγο απολύεσαι. Προσπαθείς να επιβιώσεις με το ελεεινό επίδομα του ταμείου ανεργίας και, τελικά, έπειτα από ορισμένους μήνες επαναπροσλαμβάνεσαι από τον ίδιο άμεσο εργοδότη για λογαριασμό του ίδιου έμμεσου εργοδότη, στο ίδιο (ή έστω σε παραπλήσιο) αντικείμενο εργασίας με συμβάσεις και πάλι ορισμένου χρόνου! Χωρίς να γνωρίζεις καν στο διάστημα της ανεργίας σου αν πρόκειται να προσληφθείς εκ νέου από τον άμεσο εργοδότη, έστω για κάποια νέα δουλεία σε νέο έμμεσο εργοδότη! Αυτή είναι η περίφημη "ευελιξία" ή "κινητικότητα" στην αγορά εργασίας».
Έχετε πολλές άγνωστες λέξεις; Κι εγώ. Άμεσος εργοδότης λοιπόν είναι η Εταιρεία Προσωρινής Απασχόλησης (ΕΠΑ) που προσλαμβάνει και πληρώνει. Όμως, ο εργαζόμενος παρέχει την εργασία του σε μια δεύτερη επιχείρηση, τη «χρήστρια επιχείρηση» (μην ανατριχιάζετε - χρησιμοποιώ κατά λέξη την ορολογία). Η ΕΠΑ παραχωρεί τον εργαζόμενο στη χρήστρια επιχείρηση έναντι αμοιβής, με βάση σύμβαση του εμπορικού δικαίου (ναι, εξακολουθώ να αναφέρομαι σε ανθρώπους). Ο εργαζόμενος υπάγεται στο εργασιακό καθεστώς της δανείζουσας επιχείρησης. Έτσι, η χρήστρια επιχείρηση αποφεύγει τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από την εργοδοτική ιδιότητα: δεν πληρώνει αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης και... παρακάμπτονται οι νόμιμες αποδοχές και όροι εργασίας. Η σύμβαση εργασίας μεταξύ εργαζόμενου - ΕΠΑ συνήθως είναι πολύ περιορισμένης χρονικής διάρκειας. Όπως εξηγεί η Σοφία Λουπασάκη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, «με τον τρόπο αυτό η χρήστρια επιχείρηση καλύπτει ανάγκες χωρίς να προσλαμβάνει προσωπικό μειώνοντας έτσι τις δαπάνες, ενώ η ΕΠΑ εισπράττει από τη χρήστρια επιχείρηση τη συμφωνημένη αμοιβή, χωρίς να έχει την υποχρέωση στη συνέχεια να αναζητήσει εργασία για τον εργαζόμενο ή να του καταβάλει μισθό στο διάστημα μεταξύ δυο αποστολών».
«Νομίζω ότι η μέρα που ένιωσα χειρότερα από ποτέ ήταν όταν συνδικαλιστές ήρθαν στο γραφείο για να μοιράσουν προεκλογικό υλικό. Όταν τους είπα "παιδιά, είμαστε νοικιασμένοι", μας άρπαξαν τα φυλλάδια από τα χέρια. Βλέπεις, εμείς δεν ψηφίζουμε για το σωματείο. Το μόνιμο προσωπικό διατηρεί μια αλαζονική στάση σε αυτό που βιώνουμε καθημερινά. Από τη μία δεν αντιλαμβάνεται αυτό που συμβαίνει και από την άλλη διαπιστώνουν ότι οι εργασιακές συνθήκες που βρίσκονται οι ίδιοι τώρα (bonus,σταθερότητα) πιθανόν στο μέλλον να μην υπάρχουν». Ο Πάτροκλος είναι ένα ευγενικό, θυμωμένο αγόρι 27 χρόνων. Ο θυμός είναι συνήθως η άλλη όψη του φόβου. Κι όπως αποδεικνύουν όλες οι έρευνες, όσο μεγαλύτερη είναι η απόκλιση από την «παραδοσιακή» (δηλαδή την πλήρη) απασχόληση, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος επισφάλειας, τόσο μεγαλύτερη η ανασφάλεια του εργαζόμενου.
«Είναι μεγάλη η προσπάθεια των αφεντικών να χαράξουν βαθιές διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε εργαζόμενους που δουλεύουν δίπλα δίπλα. Ούτε λόγος για επίδομα Η/Υ κι ας εργάζεσαι σε Η/Ύ. Ούτε λόγος για επίδομα ακουστικών κι ας εργάζεσαι σε τηλεφωνικό κέντρο. Ούτε λόγος για επίδομα βάρδιας κι ας δουλεύεις με βάρδιες. Όσο για τα μπόνους παραγωγικότητας, αυτά τα παίρνουν "άλλοι". Κι ο διπλανός σου σχολάει μισή ώρα νωρίτερα κάθε μέρα... Για χάρη του διαχωρισμού μπορεί και να μην μας κοινοποιούνται πράγματα που έχουν σχέση με το αντικείμενο με το οποίο ασχολούμαστε εις βάρος της δουλειάς».
Ο Πάτροκλος ανήκει στο 43% των πτυχιούχων πανεπιστημίου που 5 χρόνια μετά την αποφοίτηση τους δεν είναι ακόμα «επαγγελματικά ενταγμένοι». Είναι άνεργοι, επισφαλώς απασχολούμενοι, ετεροαπασχολούμενοι. Ο κόσμος που ζει ο Πάτροκλος δεν έχει καμία σχέση με αυτόν που γνώρισε ο πατέρας του. «Έβαλα μέσο για να βρω αυτή τη δουλειά. Μέσο, το καταλαβαίνεις; Παρακάλεσα να με νοικιάσουν».
----------------------------------
Το να είσαι νοικιασμένος σημαίνει ότι κάνεις την ίδια δουλειά με τους εργαζόμενους του διπλανού γραφείου δίχως να ‘χεις τα ίδια εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα. Σημαίνει πως πιέζεσαι να δουλεύεις πέρα απ' το 8ώρο δίχως υπερωρίες, επιδόματα, μπόνους παραγωγικότητας. Σημαίνει ότι βιώνεις την αλαζονική στάση των μόνιμων συναδέλφων σου απέναντι σ' αυτό που ζεις. Σημαίνει ότι μπορείς να απολυθείς αύριο το πρωί, χωρίς λόγο και χωρίς καμιά αποζημίωση. Πάνω απ' όλα σημαίνει ότι δεν μπορείς να ορίσεις την ίδια σου τη ζωή.
----------------------------------
Στο «1984» του Όργουελ μία από τις πρώτες κινήσεις που κάνουν οι εξουσιαστές είναι να αλλάξουν το νόημα των λέξεων. Κάπως έτσι και στην Ευρώπη η εργασία μέσα σε μια νύχτα έγινε «πλήρης επισφαλής απασχόληση», «ευέλικτη ασφάλεια» -ελληνική εκδοχή της flexicurity - «εξαρτημένη αυτοαπασχόληση», «αδήλωτη απασχόληση». Έτσι και η ενοικίαση εργαζομένων στις περισσότερες περιπτώσεις βαφτίζεται outsourcing (εξωτερίκευση εργασιών μιας εταιρείας με ανάθεση έργου σε άλλη). Πίσω από αυτή την κομψή λέξη κρύβονται χιλιάδες περιπτώσεις εργαζομένων. Άνθρωποι που για 5,6,7 και 8 συνεχόμενα χρόνια εργάζονται στον ίδιο έμμεσο εργοδότη και στο ίδιο αντικείμενο. Πολλές φορές οι άνθρωποι αυτοί γίνονται μπαλάκι.
Η Λούκια είναι μία από αυτούς: «Όλα αυτά τα χρόνια δεν έχω εργαστεί ούτε μία μέρα για τον άμεσο εργοδότη, περνάω από τις εγκαταστάσεις του μόνο για να πάω στο λογιστήριο, δεν έπαψα ούτε στιγμή να εργάζομαι στον έμμεσο εργοδότη. Απλώς αλλάζουν οι εταιρείες που με νοικιάζουν». Αυτό εκτός του ότι είναι εντελώς παράνομο (ο νόμος προβλέπει πως αν εργάζεσαι πέραν του 18μήνου σε μια εταιρεία, οφείλει να σε μονιμοποιήσει) έχει σοβαρές συνέπειες για τους εργαζόμενους. Εφόσον φαίνεται ότι ο νοικιασμένος εργαζόμενος εργάζεται σε εταιρεία outsourcing, δεν αναγνωρίζεται ότι εργάζεται ως δανεισμένος και συνεπώς δουλεύει με τους μισθούς και τα ωράρια που εφαρμόζει ο άμεσος εργοδότης. Έτσι, δουλεύεις ως τραπεζοϋπάλληλος υπό συνθήκες ανειδίκευτου εργάτη.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου θέτει ζήτημα συνταγματικότητας του νομοθετικού πλαισίου ως προς την «επιχειρηματική δραστηριότητα» των «εταιρειών προσωρινής απασχόλησης». Η Επιτροπή επιμένει πως οι εταιρείες αυτές λειτουργούν εις βάρος βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσβάλλουν βάναυσα την προσωπικότητα των δανειζόμενων εργαζομένων και αντίκεινται στα περί προστασίας της προσωπικότητας και της εργασίας του Ελληνικού Συντάγματος.
----------------------------------
Για τον Άγγελο, την Έλενα, τη Λούκια, τον Πάτροκλο, τον Γιώργο, η νοικιασμένη εργασία ήταν μια διέξοδος από την ανεργία. Ένα ξεκίνημα... Κάτι προσωρινό που όμως έγινε μόνιμο, μετατρέποντας τους σε όμηρους μιας αγοράς δύο ταχυτήτων, που τους πουλά και τους αγοράζει ως «εμπόρευμα». Μπαλάκια ανάμεσα σε εργοδότες άμεσους και έμμεσους, σε λέξεις, όπως flexicurity, ευελασφάλεια, κινητικότητα, που οι πολλοί δεν κατανοούν, αλλά οι ίδιοι βιώνουν στο πετσί τους.
----------------------------------
Οπότε οι συναντήσεις μου μαζί τους έγιναν σε συνθήκες πλήρους συνωμοτικότητας. Πώς γνωριστήκατε; - αυτονόητη η πρώτη ερώτηση. «Για να γνωριστούμε μεταξύ μας, προηγήθηκαν οι απεργίες για το ασφαλιστικό, στήθηκε το μπλογκ των Νοικιασμένων Εργαζομένων (www.noikiasmenoi-ergazomenoi.blogspot.com) κι αρχίσαμε λίγο λίγο να βγαίνουμε από τα καβούκια μας και να μιλάμε μεταξύ μας κάπως πιο ανοιχτά. Μετά, το μπλογκ λειτούργησε σαν κράχτης, ο ένας έφερε άλλον έναν, την επόμενη άλλους δύο και πάει λέγοντας. Χρειάζεται οι νοικιασμένοι να είμαστε ενωμένοι και να έχουμε συνδικαλιστική οργάνωση. Είδαμε τη συγκρότηση σωματείου νοικιασμένων σαν αναγκαίο κακό, γιατί τα συνδικάτα αρνούνται να μας καλύψουν. Τούτο δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν επιθυμούμε να αναπτύξουμε κοινή δράση με τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Αλλά για να πετύχουμε αυτή την ενότητα βλέπουμε ότι κι εμείς πρέπει να συγκροτηθούμε σε κάτι».
Οι κοινωνιολόγοι τους αποκαλούν baby loosers. Είναι η γενιά που δεν μπορεί να παντρευτεί και να κάνει παιδιά, αφού δεν έχει τα μέσα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, μόνο 3 στους 10 30άρηδες μπορούν να εγκαταλείψουν την πατρική εστία. Από την Ιταλία όπου γεννήθηκε το κίνημα της γενιάς των 700 ευρώ ως την Ισπανία και το κίνημα «Ποτέ στη γαμημένη τη ζωή μου δεν θα αποκτήσω σπίτι», αλλά ακόμα και την πάλαι ποτέ προχωρημένη Σκανδιναβία, σε όλη την Ευρώπη οι 30άρηδες ασφυκτιούν. Δεν είναι τυχαίο που στα περιοδικά και τις ιστοσελίδες τους βρίσκουν χώρο κείμενα σαν κι αυτό: «Οι σύγχρονοι εργάτες ζουν μονάχα τόσο όσο βρίσκουν δουλειά και βρίσκουν τόσο δουλειά όσο η δουλειά τους αυξάνει το κεφάλαιο των αστών. Αυτοί οι εργάτες, που είναι αναγκασμένοι να πουλιούνται κομματάκι κομματάκι, είναι ένα εμπόρευμα όπως κάθε άλλο και γι' αυτό είναι εκτεθειμένοι σ' όλες τις εναλλαγές του ανταγωνισμού, σε όλες τις διακυμάνσεις της αγοράς.
Γι’ αυτό τα έξοδα που στοιχίζει ο εργάτης περιορίζονται σχεδόν μονάχα στα μέσα ύπαρξης που χρειάζεται για τη συντήρηση του και τη διαιώνιση του.
Όταν συμπληρωθεί η εκμετάλλευση του εργάτη από τον εργοστασιάρχη, τότε πέφτουν πάνω του τα άλλα τμήματα της αστικής τάξης: ο σπιτονοικοκύρης, ο μπακάλης, ο ενεχυροδανειστής...». Είναι ο Μαρξ και ο Ένγκελς που μιλάνε. Αίσιον κι ευτυχές το 1848...
